|
قتل و خودکشی از منظر قانون چه تفاوتی دارد؟
قتل در لغت به معنی کشتن و کشتار وارد ساختن و لطمه به حیات دیگری است و از حیث سابقه تاریخی در حقوق روم قدیم سلب حیات ارادی برخلاف عدالت از شخصی بوسیله شخص دیگر تعریف شده است
|
|
| دسته بندی | فقه و حقوق اسلامی |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | 53 کیلو بایت |
| تعداد صفحات فایل | 63 |
قتل و خودکشی از منظر قانون چه تفاوتی دارد؟
قتل در لغت به معنی کشتن و کشتار وارد
ساختن و لطمه به حیات دیگری است و از حیث سابقه تاریخی در حقوق روم قدیم
سلب حیات ارادی برخلاف عدالت از شخصی بوسیله شخص دیگر تعریف شده است. در
حقوق فرانسه قتل عمدی عبارت است از سلب عمدی حیات از شخص زنده بوسیله شخص
دیگر بدون مجوز قانونی.در حقوق آمریکا قتل عمدی عبارت است از کشتن شخص بدون
مجوز قانونی بوسیله دیگری با سبق تصمیم و سوءنیت، مباشرتاً و یا به
تسبیب.حضرت امام خمینی (ره) در تحریرالوسیله بیان فرموده اند قتل عمد محض
دو رکن دارد: اول اینکه قصد کشتن طرف را داشته باشد، دوم اینکه وسیله ای که
به کار می برند کشنده باشد چند به ندرت. مورد دیگری که قتل عمدی را محقق
می سازد این است که قصد کند در مورد شخصی عمل انجام دهد که غالباً کشنده
است هر چند قصد کشتن او را با این عمل نداشته باشد.در قوانین موضوعه ایران
قتل عمد تعریف نشده و تنها به ذکر مصادیق و انواع آن اکتفا شده است و
تعریفی که می توان ارائه داد «سلب ارادی حیات از انسان زنده معصوم بوسیله
شخص دیگری که در قانون پیش بینی شده است» می باشد.در ماده ۲۰۴ از قانون
مجازات اسلامی انواع قتل ذکر شده و مواد ۲۰۵ و ۲۰۷ از قانون یاد شده مجازات
قتل عمد را قصاص اعلام نموده است.اغلب جرائم بویژه جرم قتل عمدی دارای
عناصر و ارکانی است که عبارتند از: رکن قانونی، مادی و معنوی و رکن عادی
جرم قتل خود دارای اجزای مختلف است که تقسیم می شود به:
۱ _ وجود شخص
قاتل ۲ _ وجود شخص مقتول ۳ _ فعل ارتکابی فاعل جرم و رابطه علیت و سببیت
بین عمل او و قتل طرف ۴ _ مثبت بودن فعل مرتکب که بعضی اعتقاد دارند فعل
منفی نیز می تواند موجب تحقق قتل عمد شود که به اعتقاد بنده برای تحقق قتل
عمد لازم است فعل مرتکب به صورت مثبت و خارجی بوده اگر در مواردی که
قانونگذار ترک فعل را از مصادیق تحقق قتل پیش بینی کرده باشد همانند شرایط
ذکر شده در ماده ۶۳۳ از قانون مجازات اسلامی.
از نظر عنصر معنوی بایستی وضعیت ذهنی عامل قتل و ارتباط آن با عمل انجام شده توسط مرتکب قتل احراز شود.
* تفاوت قتل عمد با خودکشی چیست؟
در خودکشی خود فرد مقتول، قاتل خودش محسوب می شود و شخص دیگری در وقوع قتل
نقشی ندارد و طبق مقررات جزایی ایران، خودکشی، شروع به خودکشی و ممارست در
خودکشی فاقد وصف جزایی بوده و جرم محسوب نمی شوند و طبیعتاً مجازاتی نیز
برای آنها پیش بینی و در نظر گرفته نشده است.در قتل عمدی شخص قاتل و شخص
مقتول جدای از هم بوده و هر کدام یک جزء از اجزای تشکل دهنده رکن مادی قتل
هستند در حالی که در خودکشی شخص قاتل و مقتول یک نفر است تفاوت دیگر از حیث
مجازات است که برای قتل عمدی مجازات پیش بینی شده و برای ارتکاب خودکشی
مجازاتی پیش بینی نشده است. البته در حقوق قدیم برای خودکشی نیز مجازات
پیش بینی نشده بود. به طور مثال در حقوق روم قدیم و مقررات باستانی خودکشی
جرم بوده و مجازات آن ضبط اموال او به نفع دولت و عدم دفن او در قبرستان
عمومی بوده است. با ظهور دین مسیح، خودکشی ممنوع شد و آن را خلاف مذهب و
اخلاق شناختند که تا قبل از انقلاب فرانسه یعنی تا سال های ۱۷۸۹ میلادی
خودکشی جرم بود و مجازات آن ضبط اموال و دارایی وی و عدم تشریفات مذهبی دفن
مقتول بوده است. بعد از انقلاب فرانسه به لحاظ پذیرش حقوق فردی و اینکه هر
کس مالک نفس و جان خود است مجازات خودکشی مردود اعلام شد و قانون ۱۸۱۰
فرانسه خودکشی را جرم ندانسته است.به طور کلی مرگهای ناشی از اقدام مستقیم و
غیرمستقیم قاتل بر روی جسم و جان خود خودکشی است. در اسلام ممنوعیت خودکشی
در آیه ۳۳ از سوره مبارکه نساء «لاتقتلو انفسکم ان الله کان بکم رحیماً »
پیش بینی شده است. ضمانت اجرایی خودکشی در اسلام، امری اخلاقی، درونی و
دینی است. مبانی فکری و عقیدتی فرد مؤمن در زندگی اجتماعی خود و مواجه شدن
او با مشکلات روزمره، با تلاش و کوشش و ایمان او از لطف و مرحمت الهی
ناامید نخواهد شد که اقدام به خودکشی نماید، در نتیجه اگر کسانی پیدا شوند
که آگاهانه دست به خودکشی بزنند چون خلاف اوامر الهی از خود سلب حیات
نموده اند بی ایمان از دنیا رفته اند.
* آیا تفاوتی میان رسیدگی به پرونده قتل و خودکشی وجود دارد؟
چون خودکشی از نظر اخلاقی و اجتماعی در ایران یک عمل مردود و گناه کبیره
است پذیرش آن از سوی خانواده فرد فوت شده سخت است. لذا ما به عنوان
مدرسه ای جنایی که وظیفه رسیدگی به پرونده قتل عمدی و فوتهای مشکوک تهران
را به عهده داریم به همکاران قضایی و بازپرسان ویژه قتل توصیه کردیم که در
پرونده های مربوط به خودکشی دقت بیشتری نموده و کاملاً احراز نمایند که
موضوع، دگرکشی نیست و فرد دیگری در ارتکاب آن نقش نداشته است. عملاً نیز
همکاران ما در صحنه های مربوط به خودکشی اعلام شده وقت بیشتری گذاشته و
زوایای مختلف موضوع را بررسی نموده تا خدای ناکرده حقی از کسی تضییع نشود و
اگر ابهاماتی برای خانواده فرد متوفی وجود داشته باشد برطرف گردد.طبیعی
است هر کسی هر ادعایی داشته باشد می تواند آن را به صورت مستدل به دادسرا
ارائه نماید و همکاران ما مکلفند به دقت به آنها رسیدگی نمایند. به هر حال
مدعی باید ادعای خود را به اثبات برساند، دادسرا نیز برحسب وظیفه مکلف است
وقایع جنایی را احراز نماید.به هر حال خودکشی و خودزنی در قوانین ما جرم
نیست مگر در مواردی که فردی در صورتی علیه خود صدماتی وارد نماید که
قانونگذار آن را جرم تلقی کرده باشد، همانند افرادی که برای معافیت از خدمت
سربازی اقدام به خودزنی می کنند که این عمل جرم بوده و مجازات قانونی برای
آن پیش بینی شده است.
قتل عمد شبه عمد و خطای محض
نویسنده : محمد هادی معرفت
محقق ( ره ) در مقام بیان ضابطه عمد محض و شبه عمد و خطای محض که مبین فرق آنها ازیکدیگر نیز هست – در کتاب دیات می فرماید:
و ضابط العمد: ان یکون عامدا فی فعله و قصده . و شبیه العمد: ان یکون
عامدا فی فعله مخطئا فی قصده . و الخطا المحض : ان یکون مخطئا فیهما1 .
در کتاب قصاص نیز درباره چگونگی تحقق قتل عمد می فرماید:
و یتحقق العمد بقصد البالغ العاقل الی القتل بما یقتل غالبا ولو قصد القتل بما یقتل نادرا. فاتفق القتل فالاشبه القصاص 2.
صاحب جواهر بر این کلام افزوده اند:
بل و بقصده الضرب بما یقتل غالبا
عالما به و ان لم یقصد القتل لان القصد الی الفعل المزبور قصد الی القتل
کالضرب بالعصا فلا یقلع عنه حتی یموت 3.
شیخ طوسی پیش از محقق و نیز
علامه و شهیدین و سایر فقها مطابق همین رویه سخن گفته اند4. بنابراین قتل
عمد و شبه عمد و خطای محض را میتوان ابتدا بدین ترتیب تعریف کرد:
الف – قتل عمد آن است که عملی که در مورد مقتول انجام می یابد آگاهانه بوده و مقصود از انجام آن نیز کشتن وی با شد.
ب – در شبه عمد عملی که در مورد مقتول انجام یافته آگاهانه است اما قصد
قتل در میان نیست و عمل انجام یافته نیز کشنده نمیباشد و اتفاقا موجب قتل
میگردد.
در خطا محض شخص مقتول اصلا مورد نظر قاتل نیست یعنی قاتل نه می
خواهد که مقتول را بکشد و نه درصدد انجام عملی در مورد مقتول بوده است. در
واقع مقتول اتفاقا هدف را می گیرد و در نتیجه به قتل میرسد.
با توجه به آنچه گذشت در قتل عمد دو امر شرط است:
1.مقتول مورد نظر قاتل با شد با تمام اوصافی که باید مقتول دارا باشد و این اوصاف نیز در حکم قصاص موثر است .
2.قاتل از روی عمد و اختیار آهنگ قتل مقتول را نموده باشد. این شرط به یکی از دو صورت زیر تحقق مییابد
1-2.قصد کشتن طرف به هر وسیله ای که ممکن باشد.
2-2. قصد انجام عملی که در مورد مقتول مورد نظر عادت کشنده است و قاتل نیز
این جهت را بداند بدین ترتیب قصد عملی که نوعا کشنده است قصد قتل محسوب
میگردد.
2
_____________________
عمل در فعل و عمل در قصد
_____________________
در تشخیص هر یک از اقسام قتل دو جمله \” عامدا فی فعله \” و \” عامدا فی قصده \” اثباتا و نفیا یا به اختلاف تکرار شده است.
مقصود از عمد در فعل آن است که فعل انجام یافته از روی غفلت و بی توجهی
سرنزده 5، بلکه با آگاهی به انجام رسیده باشد . یعنی عمل انجام یافته – با
تمامی خصوصیاتش از لحاظ فعل و فاعل و مفغول به – عمل یک فاعل مختار باشد،
تا بتواند انتساب فعل به فاعل کاملا محفوظ باشد.
مقصود از \” عمد در
قصد \” قصد کشتن است . یعنی میبایست مقصود قاتل از عملی نه به انجام
میرساند کشتن طرف باشد . خواه عمل انجام یافته – نوعا – کشنده باشد یا
نباشد . آنچه مهم است این است که قاتل با انجام عمل قصد کشتن مقتول را
داشته و این قصد نیز تحقق یافته باشد. در اینجا انتساب قتل واقع شده به
قاتل کاملا محفوظ است .
پس در قتل عمد باید که انتساب قتل واقع شده ،
با تمام خصوصیات موثر آن ، به قاتل محفوظ باشد . بنابراین دو امر معتبر است
یکی آنکه : عمل انجام یافته ، از روی اراده و اختیار به انجام رسیده باشد
،دیگر آنکه مقصود انجام دهنده ی عمل از انجام آن قتل طرف بوده باشد یعنی :
\”عامدا فی فعله \” و \” عامدا فی قصده \” باشد .
اما در شبه عمد ، هرچند انتساب عمل به عامل یا قاتل محفوظ است . ولی
انتساب قتل بوی منتفی است . زیرا درست است که عمل واقع شده ، از روی اراده و
اختیار فاعل صادر شده اما قصد قتل در میان نبوده است . یعنی فاعل :
\” عامدا فی فعله ، مخطئا فی قصده \” بوده است .
در خطای محض ، به خلاف دو مورد دیگر ، به طور کلی اصل انتساب منتفی است
یعنی نه عملی که در مورد مقتول به انجام رسیده از روی اراده و اختیار فاعل
بوده و نه قصد قتل مقتول در کار بوده است . یعنی فاعل : \” مخطئا فیهما ای
فی الفعل و القصد \” دانسته میشود .
از جهت دیگر نیزمیتوان گفت که : در
خطای محض ، مقتول اصلا منظور نیست اما در شبه عمد ، مقتول منظور نظر است .
لکن قصد کشتن وی در میان نیست و در عمد محض هر دو جهت منظور میباشد . در
این باره شهید در لمعه – میفرماید :
\” و الخطا الشبیه بالعمد : ان
یتعمد الفعل و یقصد ایقاعه بالشخص المعین . و یخطی فی القصد الی القتل .
فالطبیب یضمن فی مال مایتلف بعلاجه . و الخطا المحض ان لایتعمد فعلا و
لاقصدا بالمجنی علیه ، و ان قصد الفعل فی غیره \” 6 .
3
_________
آلت قتاله
_________
تذکر این نکته بجاست که آنچه مطرح است نوعیت وسیله قتل نیست . بلکه نوعیت
عملی است که در مورد مقتول انجام میباید ، هر چند که این عمل به لحاظ ضعف و
ناتوانی مقتول منجر به کشته شدن وی گردد .
بنابراین اگر قاتل کسی را به قصد کشتن با چوبدستی آنقدر بزند تا بمیرد این زدن با چوب قتل عمد محسوب میگردد .
بر اساس همین نظریه ، فقها از تعبیر \” آلت قتاله \” صرف نظر کرده ، و
تعبیر \” عمل کشنده \” را به کار برده اند . زیرا بسیار پیش می آید که آلت
به کار رفته قتاله است و در عین حال چون عملی که انجام آن مورد نظر قاتل
بوده و یا انجام یافته ، کشنده نبوده است ، قتلی که واقع شده است شبه عمد
محسوب میگردد .
مثلا اگر در تعقیب شخص فراری ، به منظور متوقف کردن او ،
تیری به طرف پاهای وی رها کنند ، و در همان زمان این شخص با شنیدن صدای
اسلحه ناگهان روی زمین بنشیند ، و در نتیجه تیر به کمر یا پشت او اصابت کند
، و کشته شود ، در اینصورت چون عملی که مورد نظر بوده کشنده نبوده و
اتفاقا موجب مرگ شخص گردیده است ، با آنکه آلت قتاله بوده است ، قتل مذکور
شبه عمد محسوب میگردد .
